Modernin İcrası: Atatürk Kültür Merkezi, 1946-1977 sergisi kapsamında düzenlenen etkinliklerden biri de AKM konulu paneldi. Kalebodur sponsorluğunda, Ankara TSMD Mimarlık Merkezi’nde düzenlenen panelin konuşmacıları Aydan Balamir ve Murat Tabanlıoğlu’ydu.
Aydan Balamir sunumuna, 1950 ve 1960’lı yıllarda dünyada yaşanan önemli gelişmeleri kronolojik bir sıralamayla anlatarak başladı. “Kültür sarayı” kavramının 1950’li yıllarda ortaya çıktığını söyleyen Balamir bunu, 2. Dünya Savaşı sonrasında morali bozuk toplumların sağlıklı hale getirilmesi için gösterilen iyi niyetli çabalar olarak açıkladı.
Genellikle müzik eksenli olan bu yapıları “Doğu-Batı blokları arasındaki soğuk savaşın mimari rekabet olarak tezahürü” şeklinde ifade ederek o dönemde, Batı’nın Doğu karşısındaki üstünlüğünü yapılarla dile getirdiğini söyledi. Modernizmin, emperyal bir inşa programına girdiği dönemde, tüketim toplumunun bir aracı haline gelmesiyle klasikleşmeye başladığını ifade etti.
Cumhuriyet tarihi boyunca mimarlığın Türkiye’de kimlik sorusu karşısında tereddütler yaşadığını söyleyen Aydan Balamir, Türkiye mimarlığının dönüşümünü kısaca özetledi. AKM’yi uluslararası tarzın, mimar, nitelikli müteahhit ve mühendislerlerin elinde içselleştirildiği dönemin en iyi örneklerinden bir olarak tanımladı. Çeşitli opera ve kültür merkezlerinden örnekler sunarak, AKM sergisinde yer alan malzemelerle hazırladığı görsel bir dizilimle sunuşunu tamamladı.
Ardından Murat Tabanlıoğlu sözü aldı ve AKM’nin yapıldığı dönemde bir kültür merkezi geliştirme fikrinin hayat bulmasının güçlüğünden bahsederek, babası Hayati Tabanlıoğlu’nun bunu gerçekleştirenlerden olduğunu söyledi. Henri Prost’un İstanbul için yaptığı plana paralel olarak gelişen AKM’nin bulunduğu alana bir kültür merkezi inşa etme fikri, ilk olarak İstanbul Belediyesi tarafından ortaya atılmış. Auguste Perret ilk olarak Taksim’de yapılcak tiyatroyu çizmiş ve daha o zamanlarda hem yazılı hem de görsel basın basın buraya ilgi göstermeye başlamış. Murat Tabanlıoğlu, ilk olarak opera ve bale binası olarak ortaya çıkan yapı için Paul Bonatz’ın yaptığı eskizin yanı sıra Rüknettin Güney ve Feridun Kip’in çizdiği projeden de bahsetti.
Hayati Tabanlıoğlu’nun AKM için yaptığı ilk eskizlerini sunan Murat Tabanlıoğlu, binanın Auguste Perret’den itibaren değişimini ve Rüknettin Güney ile Feridun Kip’ten izler taşıdığını aktardı. Yapı programının opera ve bale binasından bir kültür merkezine dönüşmesi, çok işlevli olarak kullanılmasını sağlamış. İlk olarak İstanbul Kültür Sarayı ismiyle inşa edilen yapıda birbirleriyle ilişkilenen çeşitli fuayeler, konser salonu, çocuk tiyatrosu ve oda tiyatrosunun yanı sıra sanat galerileri de bulunduğunu anlatan Tabanlıoğlu, ikinci cepheyle ilgili olarak herkesin bildiği görsel ritminin dışında yapı için bir perde işlevi olduğunu da sözlerine ekledi.
Hayati Tabanlıoğlu’nun isteği üzerine, bu binaya özgü aydınlatmalar yapılması için aydınlatma danışmanı Johannes Dinnebier ve sahne teknolojisinin mühendisliğini yapan Willi Ehle ile çalışılmış. Akustiğin de önemli bir parçası olan locaların dünya standartlarında olduğunu söyleyen Tabanlıoğlu, 1969’da binanın açılmasıyla Türkiye’deki sosyal hayata yaptığı etkileri aktardı.
27 Kasım 1970’te Cadı Kazanı oyunu esnasında çıkan yangınla 25 yılda yapılıp yalnızca bir sene kullanılabilen yapı, 45 dakikada yanmış. Yangının ardından yapılan yenilemede korunan cephenin malzemesi Türkiye’de üretilmiş. İstanbul Kültür Sarayı, Atatürk Kültür Merkezi adıyla yedi sene sonra yeniden hizmet vermeye başlamış. Aydınlatmalarda ve tavanlarda ana değişiklikler yapılmış. Aydınlatma danışmanı olarak yine Johannes Dinnebier, seramiklerde ise Sadi Diren’le çalışılmış.
2005 sonrasında binanın yıkılması gündeme gelmiş ve dünya basınında da bu konu geniş yer bulmuş. Yıkıp yeniden yapmak yerine yenilenmesini savunan Murat Tabanlıoğlu, yaptıkları yenileme çalışmalarını anlatırken yurtdışından verdiği çeşitli örneklerle, benzer yapılar için böyle bir uygulamanın nasıl gerçekleştirdiğini aktardı.
Panelin tamamını buradan izleyebilirsiniz.
